فضیلت اعمال مستحبى ماه رمضان

دعا و استغفار در ماه رمضان

الحدیث:

قال على بن ابیطالب(ع):

»علیکم فى شهر رمضان بکثرة استغفار و الدعاء فاما الدعا فیدفع عنکم به البلاء و اما الاستغفار فتمحى به ذنوبکم. (1)

ترجمه: بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعاى زیاد. اما دعاهاى شما دافع بلا از شماست. و اما استغفار شما از بین برنده گناهان است.

توضیح:

از وظایف روزه داران در این ماه، دعا و درخواست‏حوایج از حضرت حق است که بنده احساس نیاز به پیشگاه بى نیاز کرده، و دستهاى احتیاج خویش را به درگاه او دراز مى‏کند.

  روزهاى ماه رمضان

الحدیث:

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله):

ایها الناس انه قد اقبل الیکم شهر الله بالبرکة و الرحمة و المغفرة، شهر هو عند الله افضل الشهور، و ایامه افضل الایام و لیالى افضل اللیالى و ساعاته افضل الساعات. (2)

ترجمه:

اى مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است، ماهى است که پیش خدا بهترین ماه است و روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات.

اعتکاف در ماه رمضان

الحدیث:

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله):

اعتکاف عشر فى شهر رمضان تعدل حجتین و عمرتین. (3)

ترجمه: اعتکاف در یک دهه از ماه مبارک رمضان برابر با ثواب دو حج و دو عمره است.

توضیح:

در ایام و لیالى مقدسه‏اى، طبق روایات رسیده از ائمه معصومین (علیهم السلام) مستحب است که هر مسلمانى در صورت امکان دهه آخر ماه مبارک رمضان را در مسجد معتکف شود، که پیامبر اکرم(ص) در تمامى عمرش چنین می‏کرد.

 تلاوت قرآن در ماه رمضان

بهترین اعمال در شبها و روزهاى ماه مبارک رمضان، تلاوت قرآن است. اگر چه تلاوت قرآن در تمام اوقات ثواب دارد، ولى چون قرآن در ماه رمضان نازل شده است، از اجر و ثواب ویژه‏اى برخوردار است چنانچه وارد شده:

الحدیث:

قال ابو جعفر (علیه السلام):

لکل شى‏ء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان (4)

ترجمه:

براى هر چیزى بهارى است و بهار قرآن رمضان است.

بنا بر این امتیازات قرآن به اعتبار نزولش در ماه رمضان از ماههاى دیگر بیشتر است.

الحدیث:

قال رسول الله (صلى الله علیه و آله):

من تلافیه آیة من القرآن کان له مثل اجر من ختم القرآن فى غیره من الشهور. (5)

ترجمه:

اگر کسى در این ماه یک آیه از قرآن تلاوت کند، ثوابش مثل کسى است که در غیر ماه رمضان یک ختم قرآن کرده است.

- افطارى و صدقه دادن در ماه رمضان

الحدیث:

قال الباقر (علیه السلام)

یا سدیر، هل تدرى اى لیال هذه؟ فقال له نعم. جعلت فداک ان هذه لیالى شهر رمضان فما ذاک؟ فقال له اتقدر على ان تعتق کل لیلة من هذه اللیالى عشر رقاب من ولد اسمعیل؟ فقال له سدیر بابى انت و امى لا یبلغ مالى ذاک، فما زال ینقص حتى بلغ به رقبة واحدة فى کل ذلک یقول: «لا اقدر علیه فقال له: افما تقدر ان تفطر فى کل لیلة رجلا مسلما؟ فقال له: بلى و عشرة فقال له (علیه السلام):

فذاک الذى اردت یا سدیر، ان افطارک اخاک المسلم یعدل عتق رقبة من ولد اسماعیل علیه السلام. (6)

ترجمه:

اى سدیر! آیا مى‏دانى چه شبهایى است این شبها؟ سدیر گفت:

بلى فدایت گردم این شبها شبهاى ماه رمضان است، مگر این شبها چگونه است؟ امام (علیه السلام) فرمودند: آیا قدرت دارى هر شب از این شبها ده بنده از فرزندان اسماعیل (ع) را آزاد کنى؟ پس سدیر عرض کرد: پدر و مادرم به فدایت، ثروتم کفاف نمى‏دهد، پس امام پیوسته تعداد بنده‏ها را کم کرد، تا رسید به یکى در تمام این ماه، سدیر گفت: قدرت ندارم پس امام(ع) به او فرمود: آیا قدرت ندارى هر شب یک مسلمان روزه‏دارى را افطار دهى؟ سدیر عرض کرد: بلى تا ده نفر را هم مى‏توانم افطارى بدهم، پس امام به او فرمود:

اى سدیر همان است که اراده کردى یعنى با افطارى دادن ده روزه‏دار به ثواب عتق و آزاد کردن ده بنده از اولاد اسماعیل (ع) نایل می‏گردى.

ماه رمضان

توضیح:

خداوند انسان روزه‏دار را بر آنچه انفاق مى‏کند در خوردنیها و آشامیدنیها محاسبه نمى‏کند ولى در این امر «اسراف‏» نشود.

الحدیث:

عن ابى عبد الله علیه السلام:

من تصدق فى شهر رمضان بصدقة صرف الله عنه سبعین نوعا من البلاء. (7)

ترجمه:

هر کس در ماه رمضان صدقه‏اى بدهد خداوند هفتاد نوع بلا را از او دور می ‏کند.

سید محسن حسینی ارسنجانی، مشاور معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس در پاسخ به این پرسش که «رشته‌های نظری، کاردانش و هنرستان چه ویژگی‌هایی دارد؟»، اظهار داشت: دانش‌آموزان وقتی نمره لازم را در پایان دوره متوسطه اول کسب کردند، وارد مرحله متوسطه دوم می‌شوند.

وی ادامه داد: در مقطع متوسطه دوم علاوه بر شاخه‌های نظری، شاخه‌های کاردانش و فنی‌وحرفه‌ای نیز وجود دارد که در شاخه نظری علاوه بر رشته‌های علوم تجربی، ریاضی فیزیک و علوم انسانی، رشته معارف اسلامی است که کمتر در بین خانواده‌ها شناخته شده است؛ در رشته‌های نظری 52 واحد درسی به دانش‌آموزان ارائه می‌شود.

حسینی ارسنجانی با بیان اینکه تعدادی از دروس است که درس‌های عمومی محسوب می‌شود، گفت: این درس‌ها را همه دانش‌آموزان در رشته‌های مختلف باید بگذرانند و شامل زبان و ادبیات فارسی، زبان عربی، معارف اسلامی یا دین و زندگی و زبان خارجی است و درس‌های اختصاصی نیز شامل 44 واحد است.

* معرفی دروس هر رشته تخصصی

مشاور معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش با اشاره به دروس اختصاصی رشته‌های مختلف نظری افزود: «دیفرانسیل، هندسه، گسسته، فیزیک و شیمی» دروس اختصاصی رشته ریاضی و «ریاضی، فیزیک، شیمی،‌ زمین‌شناسی و زیست شناسی» دروس اختصاصی رشته علوم تجربی است و در رشته علوم انسانی « ریاضی، اقتصاد، تاریخ و جغرافیا، علوم اجتماعی،‌ فلسفه، منطق و روانشناسی» از دروس اختصاصی این رشته است‌.

وی اضافه کرد:‌ در رشته ریاضی فیزیک دانش‌‌آموز باید علاقه‌ کافی به ریاضی فیزیک داشته و توانایی درک تمامی مطالب این رشته را داشته باشد و اگر توانایی تجزیه و تحلیل نداشته باشد با مشکلاتی مواجه خواهد شد.

مشاور معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش یادآور شد: در رشته تجربی فرد علاوه بر اینکه باید دروس زمین‌شناسی و زیست‌شناسی را خوب بداند، توانایی لازم در برقراری ارتباط به خصوص حل مسائل فیزیک، شیمی و ریاضیات را باید داشته باشد.

حسینی ارسنجانی با بیان ویژگی رشته علوم انسانی گفت: بر خلاف آنچه که در اذهان مردم است باید دانش‌آموزان این رشته علاوه بر مفاهیم ریاضی، استدلال را در دستور کار خود قرار دهند و باید دروس تاریخ، جغرافیا، اقتصاد، علوم اجتماعی، ‌فلسفه و منطق را فرا گیرند.

وی با اشاره به رشته علوم و معارف اسلامی گفت:‌ فقه، معارف اسلامی، تفسیر قرآن، اخلاق اسلامی، مبادی العربیه، آشنایی با قرآن از جمله دروس این رشته است و باید دانش‌آموزان از نظر ادبیات عرب و معارف اسلامی بسیار قوی باشند؛ اما تعداد مدارس معارف اسلامی بسیار کم است به خاطر اینکه توجیه لازم در خصوص این رشته انجام نشده است و باید بدانیم این رشته زیر نظر مستقیم مسئولین کشور مانند امام جمعه موقت تهران، مدرسه عالی شهید مطهری است و با کمک آموزش و پرورش برگزار می‌شود.

*46.2 درصد دانش‌آموزان در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش تحصیل می‌کنند

حسینی ارسنجانی در خصوص ویژگی‌های رشته کاردانش افزود: این رشته شامل سه زمینه صنعت، خدمات و کشاورزی است و هر زمینه دارای یک گروه‌هایی است و هر گروه دارای رشته‌های اصلی و فرعی بوده و هر فرد در هر رشته می‌تواند چند مهارت را بگذراند که برخی از این مهارت‌ها در داخل هنرستان‌ها وجود دارد و برخی آموزش‌های خارج از هنرستان‌هاست؛ یعنی آموزش‌هایی است که در سازمان فنی و حرفه‌ای، وزارت کار، رفاه و تامین اجتماعی و جهاد کشاورزی دنبال می‌شود.

وی با بیان اینکه این رشته 53 واحد دارد، گفت: 46.2 درصد از مجموع دانش‌آموزانی که وارد سال دوم دبیرستان می‌شوند در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش تحصیل می‌کنند و بسیاری از این دانش‌آموزان وقتی می‌بینند شغل‌شان از ابتدا تأمین است، شرایط خانوادگی بهتری خواهند داشت و برخی از آنها نیز تمایلی برای ادامه تحصیل و کنکور ندارند به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش گرایش پیدا کردند.

*توسعه رشته علوم انسانی از سیاست‌های آموزش و پرورش است

مشاور معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: بیشتر کتاب‌هایی که در سطح علوم انسانی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند، ترجمه فرهنگ غربی است و علت آن، این است که به رشته علوم انسانی کمتر بها داد‌ه‌ایم و به نظرات جامعه‌شناسان، روانشناسان، اقتصاددانان کمتر توجه شده است و باید بدانیم این رشته، قدرت اندیشیدن را می‌آموزد و توجه بیشتر به این رشته را طلب می‌کند و یکی از سیاست‌های آموزش و پرورش نیز توسعه رشته علوم انسانی است.

وی گفت: از زمانی که رشته کاردانش و فنی و حرفه‌ای را توسعه دادیم تعداد دانش‌آموزان پشت کنکوری‌ کمتر شد و ما باید در پایان برنامه پنجم توسعه در این خصوص به 44.2 برسیم که‌ در حال حاضر از برنامه نیز 2 درصد جلوتر هستیم و در رشته فنی و حرفه‌ای و کاردانش در گذشته فقط یک مدیرکل متولی این رشته بود اما وزیر آموزش و پرورش مدیر کل‌های جداگانه‌ای برای کاردانش و فنی و حرفه‌ای برگزید.

حسینی ارسنجانی ادامه داد: در شاخه فنی و حرفه‌ای 58 واحد از درس‌های این شاخه به صورت مشترک ارائه می‌شود و درس‌های اختصاصی برای هر رشته حداکثر 39 واحد است.

وی افزود: دانش‌آموزانی که در این مراکز درس می‌خوانند عنوان هنرجو دارند و اساتید آنها نیز هنرآموز نامیده می‌شوند و از اهداف ایجاد شاخه‌های فنی و حرفه‌ای ایجاد استقلال فکری برای دانش‌آموزان و ایجاد زمینه اشتغال است.

حسینی ارسنجانی اضافه کرد: دانش‌آموزان هنرستانی بدون گذراندن دوره پیش‌دانشگاهی می‌توانند وارد دوره کاردانی شوند یا می‌توانند بدون گذراندن دوره پیش‌دانشگاهی در آزمون ورودی دانشکده‌ها و مراکز علمی کاربردی ادامه تحصیل دهند یا می‌توانند تغییر رشته داده و به رشته‌های ریاضی فیزیک، هنر، علوم تجربی و علوم انسانی بروند البته بسیاری از این دانش‌آموزان وقتی دوره کاردانی را می‌گذرانند وارد بازار کار می‌شوند.
 

در شب میلاد امام حسن مجتبی علیه السلام که فرزند ارشد امیر مومنان و حضرت صدیقه طاهره علیهما السلام و عصارۀ تربیت خاندان نبوت است، مروری بر نامه بلند بالا و معروف امام علی علیه السلام خطاب به امام مجنبی می کنیم.
این نامه از آن جهت برای بخش حکمت و حکومت علوی انتخاب شده است، که روش تربیت اجتماعی امیرمومنان از آن مشهود است و فرزند ایشان که فرزند حاکم اسلامی و نوۀ پیامبر امت محسوب می شود، با این تربیت رشد یافته که نه تنها آبرویی نمی کاهد، بلکه مایۀ سربلندی اسلام و مسلمین است. 

امام علی علیه السلام پس از بازگشت از جنگ صفین در سال 38 هجری، در سرزمینی بنام "حاضرین" ضمنِ نامه ای بلند بالا (نامه 31 نهج البلاغه) خطاب به امام حسن مجتبی علیه السلام می فرمایند:

"يَا بُنَيَّ!
اِجْعَلْ نَفْسَكَ مِيزَاناً فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ غَيْرِكَ فَأَحْبِبْ لِغَيْرِكَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اِكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لَهَا وَ لاَ تَظْلِمْ كَمَا لاَ تُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ وَ أَحْسِنْ كَمَا تُحِبُّ أَنْ يُحْسَنَ إِلَيْكَ وَ اِسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِكَ مَا تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَيْرِكَ وَ اِرْضَ مِنَ اَلنَّاسِ بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِكَ وَ لاَ تَقُلْ مَا لاَ تَعْلَمُ وَ إِنْ قَلَّ مَا تَعْلَمُ وَ لاَ تَقُلْ مَا لاَ تُحِبُّ أَنْ يُقَالَ لَكَ وَ اِعْلَمْ أَنَّ اَلْإِعْجَابَ ضِدُّ اَلصَّوَابِ وَ آفَةُ اَلْأَلْبَابِ فَاسْعَ فِي كَدْحِكَ وَ لاَ تَكُنْ خَازِناً لِغَيْرِكَ وَ إِذَا أَنْتَ هُدِيتَ لِقَصْدِكَ فَكُنْ أَخْشَعَ مَا تَكُونُ لِرَبِّكَ."

اى پسرم!
نفس خود را ميزان خود و ديگران قرار ده،
پس آنچه را كه براى خود دوست دارى براى ديگران نيز دوست بدار، و آنچه را كه براى خود نمى پسندى، براى ديگران مپسند،
ستم روا مدار، آنگونه كه دوست ندارى به تو ستم شود،
نيكوكار باش، آنگونه كه دوست دارى به تو نيكى كنند، و آن چه را كه براى ديگران زشت مى دارى براى خود نيز زشت بشمار، و چيزى را براى مردم رضايت بده كه براى خود مى پسندى،
آنچه نمى دانى نگو، گرچه آنچه را مى دانى اندك است،
آنچه را دوست ندارى به تو نسبت دهند، درباره ديگران مگو،

بدان كه؛
خود بزرگ بينى و غرور، مخالف راستى، و آفت عقل است،
نهايت كوشش را در زندگى داشته باش،
و در فكر ذخيره سازى براى ديگران مباش،
آنگاه كه به راه راست هدايت شدى، در برابر پروردگارت از هر فروتنى خاضع تر باش.

برای اینکه بتوانید در تابستان روزه بگیرید و بدن شما دچار مشکل نشود

می توانید از این نکات بهداشتی بهره مند شوید تا به سلامتی و سر بلندی این ماه را پشت سر بگذارید

وعده ها

درست است که در تابستان فاصله افطار تا سحر کم است اما در همین فاصله کم هم می توانید تعداد وعده های غذایی را افزایش دهید و حجم آن را کاهش دهید تا خون رسانی به بدن شما مختل نشود و در عین حال دچار مشکلات دیگر نشوید و بتوانید مواد مورد نیاز بدن خود را در این فاصله تامین کنید. اگر بتوانید دو میان وعده بین سحر و افطار بگنجانید عالی است. در وعده های غذایی خود از خورد زیاد مواد پروتئینی به خصوص هنگام سحر خود داری کنید چون باعث می شود در بدن شما گرمای بیشتری تولید کند و بیشتر احساس تسنگی داشته باشید. اما کلا پر خوری هم باعث می شود در طول روز بیشتر احساس گرما کنید. در غذاهای خود مقداری فلفل استفاده کنید چون به خنک شدن بدن شما کمک می کند بسیاری از مردم دنیا در مناطق گرمسیری به این طریق بدن خود را خنک می کنند.  تا می توانید از خوردن خوراکی های سرخ شده و فست فود ها و غذا های آماده خود داری کنید. بهتر است فلفل را هنگام سحر مصرف نکنید. هرگز وعده سحر را حذف نکنید چون عوارض بدی به همراه دارد.

مایعات

تا می توانید آب بدن خود را با مایعات تامین کنید که نه خیلی سرد باشند و نه خیلی گرم اگر لیمو با آبلیمو در دسترس هست آنرا همراه با چای یا آب میل نمایید. از خوردن آب سرد آنهم در حجم زیاد به شدت پرهیز نمایید. اما تا می توانید آب بنوشید. تا می توانید از خوردن نوشابه ها خود داری کنید به خصوص نوشابه های گاز دار! چون بیشتر باعث از دست دادن آب بدن می شوند. از خوردن نوشابه های خیلی شیرین هم خود داری کنید. چای نعنا هم از نوشیدنی هایی است که در این ماه بسیار مفید است. از خوردن قهوه هنگام سحر پرهیز کنید.

قند ها

از قند های طبیعی مانند خرما استفاده کنید این قند ها زود جذب هستند و برای افطار مناسب هستند

مواد غذایی فیبر دار

از خوراکی هایی که دارای فیبر هستند مانند میوها و سبزیجات و غلات استفاده کنید این خوراکی ها سرعت جذب کمتری دارند و با مصرف آنها می توانید مدت بیشتری گرسنگی را تحمل کنید

میوه و سبزیجات

انواع میوه و سبزیجات به شما کمک می کنند هنگام روزه داری نه تنها مدت بیشتری در برابر تشنگی مقاومت کنید بلکه به شادابی پوست شما در تابستان کمک می کند. میوه های تابستانی مانند هلو، آناناس، انگور، هندوانه و... که دارای مقدار زیادی آب هستند برای ماه مبارک رمضان بسیار مناسب هستند. اما چون پوست هلو پرز دارد در معده آب جذب می کند بهتر است قبل از مصرف پوست آن را بکنید سپس میل کنید.  اسفناج، تربچه، پیاز، گوجه فرنگی، کاهو، هویج، کلم و انواع سالاد بسیار مفید هستند. همچنین آب میوه طبیعی را می توانید جایگزین نوشابه های رایج در باراد کنید.

دمای بدن را پایین آورید

به روش ها مختلف می توانید دمای بدن را پایین نگه دارید شاید کولر مناسب یا ایرکاندیشن در اختیار نداشته باشید ولی راه های دیگری هم برای پایین آوردن دمای بدن وجود دارد. یکی از راه های موجود استفاده از مقداری یخ است که به دور یک حوله یا پارچه حوله ای پیچیده شده است می توانید یخ ها را در داخل حوله بپیچید سپس دور دست خود بپیچید تحقیقات نشان داده است که این کار می تواند دمای داخلی بدن شما را تا 1.5 درجه سانتیگراد کاهش دهد. اگر یخ در اختیار ندارید یک پیراهن نخی بپوشید و آستین های آنرا خیس کنید و در محلی قرار بگیرید که هوا در جریان باشد یا از یک پنکه در فاصله مناسب و نه خیلی نزدیک استفاده کنید. از قرار گرفتن در برابر نور مستقیم خورشید بپرهیزید چون در این شرایط ممکن است بدن شما دمایی بیش از دمای محیط را تجربه کند. بهتر است در ساعاتی از خانه خارج شوید که آفتاب خیلی آزار دهنده نیست استفاده از کلاه های لبه دار و بزرگ هم بسیار خوب است و شما را از نور مستقیم حفاظت می کند. هر گاه احساس گرما کردید می توانید از اسپری آب استفاده کنید و آن را در هوا مقابل صورت خو اسپری کنید تا شما را خنک نگه دارد. سعی کنید هر روز دوش بگیرید به این ترتیب کمتر احساس گرما خواهید کرد. می توانید پشت گردن خود یک حوله خیس قرار دهید. هر جا که می توانید کفش و جوراب های خود را در بیاورید تا دمای بدن شما راحت تر پایین بیاید. یک راه دیگر برای خنک کردن بدن استفاده از الکل است می توانید الکل طبی از داروخانه تهیه کنید با پنبه آن را روی پیشانی و صورت خود بکشید  چون الکل زود تبخیر می شود می تواند شما را خیلی زود خنک کند اما مراقب باشید به دهان و چشم شما برخورد نکند.

تحرک مناسب

پیاده روی سبک به خصوص صبح ها بسیار مفید است در این هنگام هوا خنک تر است و پیاده روی می تواند احساس کسالت شما را در طول روز برطرف نماید همچنین برای خانم ها که مستعد پوکی استخوان هستند بسیار مفید است.

فرا رسیدن پانزدهم رمضان سالروز ولادت با سعادت

دومین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت حضرت امام حسن مجتبی (ع)

  و روز اکرام و نیکوکاری مبارک باد.

 از مناقب امام حسن مجتبى عليه السلام

پيشواى دوم جهان تشيع، اولين ثمره زندگى مشترك على عليه السلام و فاطمه عليها السلام در نيمه ماه مبارك رمضان سال سوم هجرى در «مدينة الرسول‏» ديده به جهان گشود(1) . وقتى خبر ولادت امام مجتبى به گوش پيامبر گرامى اسلام رسيد، شادى و خوشحالى در رخسار مبارك آن حضرت نمايان شد . مردم شادى‏كنان مى‏آمدند و به پيامبر صلى الله عليه و آله و على و زهرا عليهما السلام تبريك مى‏گفتند، رسول خدا در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفت(2) .

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در روز هفتم ولادت، گوسفندى را عقيقه (و قربانى) كرد و در هنگام كشتن گوسفند، اين دعا را خواند:

«بسم الله عقيقة عن الحسن، اللهم عظمها بعظمه ولحمها بلحمه شعرها بشعره . اللهم اجعلها وقاء لمحمد و آله(3) ; بنام خدا، [اين] عقيقه‏اى است از جانب حسن، خدايا! استخوان عقيقه در مقابل استخوان حسن، و گوشتش در برابر گوشت او . خدايا! عقيقه را وسيله حفظ محمد و آل محمد قرار ده .»

سپس پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله موهاى سر او را تراشيد و فاطمه زهرا عليها السلام هموزن آن به مستمندان «درهم‏» نقره سكه‏دار انفاق نمود(4) . از اين تاريخ آيين عقيقه و صدقه به وزن موهاى سر نوزاد مرسوم شد .

حسن بن على، هفت‏سال در دوران جدش زندگى كرد و سى سال از همراهى پدرش اميرمؤمنان برخوردار بود . پس از شهادت پدر (در سال 40 هجرى) به مدت 10 سال امامت امت را به عهده داشت و در سال 50 هجرى با توطئه معاويه بر اثر مسموميت در سن 48 سالگى به درجه شهادت رسيد(5) و در قبرستان «بقيع‏» در مدينه مدفون گشت .

به بهانه ولادت آن بزرگوار، در اين مقال برآنيم كه گوشه‏هايى از فضائل و مناقب او را بيان كنيم .

اخلاق و فضائل امام حسن (ع)

 تعالی شخصیت معنوی انسان، از والاترین و مقدس ترین اهداف پیشوایان دین بوده است. آنان با تحمل مشقت های بسیار در این مسیر، تمامی همّ خویش را بر آن گذاشتند تا اخلاق نیک را با شیوه های رفتاری و گفتاری خویش به آدمی بیاموزند واو را از زشتی ها به دور داشته، متوجه حقیقت والای انسانی و ارزش سترگش کنند. در این میان نقش برجسته امام مجتبی(علیه السلام) بسیار چشم گیر جلوه می نماید. از این رو، برآن شدیم که با تأملی کوتاه در رفتارهای اجتماعی امام مجتبی(علیه السلام) دریچه ای به بی کران سجایای اخلاقی آن امام همام بگشاییم.

 مهربانی و مهرورزی

مهربانی با بندگان خدا از ویژگی های بارز امام مجتبی(علیه السلام) بود. اَنس می گوید: روزی در محضر امام بودم که یکی از کنیزان ایشان با شاخه گلی در دست وارد شد و آن گل را به امام تقدیم کرد. حضرت گل را از او گرفت و با مهربانی به او فرمود: «برو، تو آزادی!» من که از این رفتار حضرت شگفت زده بودم، گفتم: «ای فرزند رسول خدا! این کنیز تنها یک شاخه گل به شما هدیه کرد. آن گاه شما او را آزاد می کنید؟!» امام در پاسخم فرمود: «خداوند بزرگ و مهربان به ما فرموده است هرکس به شما مهربانی کرد، دو برابر او را پاسخ گویید». (نساء/ 86) سپس فرمود: «پاداش در برابر مهربانی او نیز آزادی اش بود».1

امام، همواره، مهربانی را با مهربانی پاسخ می گفت. حتی پاسخ او در برابر نامهربانی نیز مهربانی بود. هم چنان که نوشته اند، امام گوسفند زیبایی داشت که به او علاقه نشان می داد. روزی دید گوسفند در گوشه ای افتاده و ناله می کند. جلوتر رفت و دید که پای آن را شکسته اند. امام از غلامش پرسید: «چه کسی پای این حیوان را شکسته است؟». غلام گفت: «من شکسته ام». حضرت فرمود: «چرا چنین کردی؟» گفت: «برای این که تو را ناراحت کنم». امام با تبسّمی دلنشین فرمود: «ولی من در عوض، تو را خشنود می کنم و غلام را آزاد کرد».2 هم چنین آورده اند، روزی امام مشغول غذا خوردن بودند که سگی آمد و برابر حضرت ایستاد. حضرت هر لقمه ای که می خوردند، یک لقمه نیز جلوی آن می انداختند. مردی گفت: «یا بن رسول الله! اجازه دهید این حیوان را دور کنم». امام فرمود: «نه، رهایش کنید! من از خدا شرم می کنم که جانداری به غذا خوردن من نگاه کند و من به او غذا ندهم».3

 ایثار و گذشت

امام بسیار با گذشت و بزرگوار بود و از ظلم و ستم دیگران چشم پوشی می کرد. بارها پیش می آمد که واکنش حضرت به رفتار ناشایست دیگران، سبب تغییر رویه فرد خطاکار می شد.

نوشته اند در همسایگی امام، خانواده ای یهودی می زیستند. دیوار خانه یهودی شکافی پیدا کرده بود و رطوبت نجاست از منزل او به خانه امام نفوذ کرده بود. فرد یهودی نیز از این جریان آگاهی نداشت تا این که روزی زن یهودی برای درخواست نیازی به خانه امام آمد و دید که شکاف دیوار سبب شده است که دیوار خانه امام نجس گردد. بی درنگ، نزد شوهرش رفت و او را آگاه ساخت. مرد یهودی نزد امام آمد و از سهل انگاری خود پوزش خواست و از این که در این مدت، امام سکوت کرده و چیزی نگفته بود، شرمنده شد. امام برای این که او بیش تر شرمنده نشود فرمود: «از جدم رسول خدا(صلی الله علیه وآله) شنیدم که به همسایه مهربانی کنید». یهودی با دیدن گذشت و چشم پوشی و برخورد پسندیده ایشان به خانه اش رفت، دست زن و بچه اش را گرفت و نزد امام آمد و از ایشان خواست تا آنان را به دین اسلام در آورد.4

هم چنین داستان مشهوری است که درباره گذشت امام از بی ادبی مردی شامی است که مرد با دیدن آن همه گذشت و مهربانی، گزیری جز اشک شرمساری ندیده و از آن پس، از بهترین دوستداران آن خاندان گردید.5

گستره گذشت و مهرورزی امام، آن قدر پردامنه بود که قاتل او را هم در برگرفت. چنان که «عمر بن اسحاق» می گوید: من و حسین(علیه السلام) در لحظه شهادت، نزد امام مجتبی(علیه السلام) بودیم که فرمود: «بارها به من زهر داده اند، ولی این بار تفاوت می کند؛ زیرا این بار جگرم را قطعه قطعه کرده است». حسین(علیه السلام) با ناراحتی پرسید: «چه کسی شما را زهر داده است؟» فرمود: «از او چه می خواهی؟ می خواهی او را بکشی؟ اگر آن کسی باشد که من می دانم، خشم و عذاب خداوند بیش تر از تو خواهد بود. اگر هم او نباشد، دوست ندارم که به خاطر من، بی گناهی گرفتار شود».6

 میهمان نوازی

امام همواره در پذیرایی از میهمان تلاش جدی می کرد. گاه از اشخاصی پذیرایی می کرد که حتی آنان را نمی شناخت. به ویژه، به پذیرایی از بینوایان علاقه زیادی داشت. آنان را به خانه خود می برد و به گرمی پذیرایی می کرد و به آن ها لباس و مال می بخشید.7

در سفری که امام حسن(علیه السلام) به همراه امام حسین(علیه السلام) و عبدالله بن جعفر به حج می رفتند، شتری که بار آذوقه بر آن بود، گم شد و آن ها در میانه راه، گرسنه و تشنه ماندند. در این هنگام، متوجه خیمه ای شدند که در آن پیرزنی تنها زندگی می کرد. از او آب و غذا خواستند. پیرزن نیز که انسان مهربان و میهمان نوازی بود، تنها گوسفندی را که داشت دوشید و گفت: «برای غذا نیز آن را ذبح کنید تا برای شما غذایی آماده کنم». امام نیز آن گوسفند را ذبح نمود و زن، از آن، غذایی برای ایشان درست کرد. آنان غذا را خوردند و پس از صرف غذا، از آن زن تشکر کردند و گفتند: «ما افرادی از قریش هستیم که به حج می رویم. اگر به مدینه آمدی نزد ما بیا تا میهمان نوازی ات را جبران کنیم.» سپس از زن خداحافظی کردند و به راه خویش ادامه دادند. شب هنگام، شوهر زن به خیمه اش آمد و او داستان میهمانی را برایش بازگفت. مرد خشمگین شد و گفت: «چگونه در این برهوت، تنها گوسفندی را که همه دارایی مان بود برای کسانی که نمی شناختی کشتی؟» مدت ها از این جریان گذشت تا این که بادیه نشینان به جهت فقر و خشک سالی به مدینه سرازیر شدند. آن زن نیز به همراه شوهرش به مدینه آمد. در یکی از همین روزها، امام مجتبی(علیه السلام) همان پیرزن را در کوچه دید و فرمود: «ای کنیز خدا! آیا مرا می شناسی». گفت: «نه»، فرمود: «من همان کسی هستم که مدت ها پیش به همراه دو نفر در خیمه توشدیم. نامم حسن بن علی(علیه السلام) است». پیرزن خوشحال شد و عرض کرد: «پدر و مادرم به فدای تو باد!» امام به پاس فداکاری و پذیرایی او، هزار گوسفند و هزار دینار طلا به او بخشید و او را نزد برادرش حسین(علیه السلام) فرستاد. او نیز همان مقدار به او گوسفند و دینار طلا بخشید و وی را نزد عبدالله بن جعفر فرستاد. عبدالله نیز به پیروی از پیشوایان خود، همان مقدار را به آن پیرزن بخشید.8

حضرت با این سپاس گزاری، هم از میهمان غریبی پذیرایی کرد و هم جایگاه و ارزش میزبانی او را به جهت عمل نیکویش، پاس داشت. بارها درباره فقیرانی که از ایشان پذیرایی کرده بودند می فرمود:

«فضیلت با آنان است. اگر چه پذیرایی شان اندک است و مالی ندارند، ولی برترند، زیرا آنان غیر از آن چه که ما را به آن پذیرایی می کنند چیز دیگری ندارند و از همه چیز خود گذشته اند، ولی ما بیش از آن چه پیش میهمان می گذاریم اموال داریم».9

 بردباری و شکیبایی در برخوردها

از سخت ترین دوران زندگانی با برکت امام مجتبی(علیه السلام)، دوران پس از صلح با معاویه بود. ایشان سختی این سال های ستم را با بردباری وصف ناشدنی اش سپری می کرد. در این سال ها، ایشان از غریبه و آشنا سخنان زشت و گزنده می شنید و زخم خدنگ بی وفایی می خورد. بسیاری از دوستان به ایشان پشت کرده بودند. روزگار، برایشان به سختی می گذشت. ناسزا گفتن به علی(علیه السلام)، شیوه سخن رانان شهر شده بود. هرگاه امام را می دیدند می گفتند: «السّلامُ عَلَیک یا مُذِلَّ المُومنین؛ سلام بر تو ای خوارکننده مؤمنان».10

در حضور ایشان، زبان به هتک و دشنام علی(علیه السلام) می گشودند و امام با بردباری و مظلومیت بسیار هتاکی ها و دشنام ها را تحمل می کرد. روزی ایشان وارد مجلس معاویه شد. مجلسی شلوغ و پرازدحام بود. امام جای خالی نیافت و ناگزیز نزدیک پای معاویه که بالای منبر بود، نشست. معاویه با دشنام به علی(علیه السلام) سخنش را آغاز کرد و درباره خلافت خودش سخن راند و گفت: «من از عایشه در شگفتم که مرا در خور خلافت ندیده است و فکر می کند که این جایگاه، حق من نیست.» سپس با حالتی

تمسخرآمیز گفت: «زن را به این سخنان چه کار؟! خدا از گناهش بگذرد. آری! پدر این مرد [با اشاره به امام مجتبی (علیه السلام)[ در کار خلافت با من سرستیز داشت، خدا هم جانش را گرفت». امام(علیه السلام) فرمود: «ای معاویه! آیا از سخنان عایشه تعجب می کنی؟» معاویه گفت: «بله به خدا!» امام(علیه السلام) فرمود: «می خواهی عجیب تر از آن را برایت بگویم؟» گفت: «بگو». امام(علیه السلام) پاسخ داد: «عجیب تر از این که عایشه تو را قبول ندارد، این است که من پای منبر تو و نزد پای تو بنشینم».11

این بردباری تا جایی بود که مروان بن حکم ـ دشمن سرسخت امام ـ با حالتی اندوهگین در تشییع پیکر ایشان شرکت کرد و در پاسخ آنانی که به او می گفتند تو تا دیروز با او دشمن بودی، گفت: «او کسی بود که بردباری اش با کوه ها سنجیده نمی شد».12

 بخشندگی و برآوردن نیازهای دیگران

می توان گفت که بارزترین ویژگی امام مجتبی(علیه السلام) که بهترین سرمشق برای دوستداران او است، بخشندگی بسیار و دستگیری از دیگران است. ایشان به بهانه های مختلف همه را از خوان کرم خویش بهره مند می ساخت و آن قدر بخشش می کرد تا شخص نیازمند بی نیاز می شد؛ زیرا طبق تعالیم اسلام بخشش باید به گونه ای باشد که فرهنگ تکدی گری را ریشه کن سازد و در صورت امکان شخص را از جرگه نیازمندان بیرون گرداند. روزی حضرت مشغول عبادت بود. دید فردی در کنار او نشسته است و به درگاه خدا می گوید: «خدایا! ده هزار درهم به من ارزانی دار». حضرت به خانه آمد و برای او ده هزار درهم فرستاد.13

نوشته اند شخصی از امام مجتبی(علیه السلام) کمک خواست. امام نیز به او پنجاه هزار درهم نقره و پانصد دینار طلا بخشید. آن مرد به امام عرض کرد: «اکنون باربری نیز به من بده تا این همه سکه را حمل کنم». امام(علیه السلام) نیز باربری به همراه جامه اطلس خود به او بخشید!

امام حسن مجتبی(علیه السلام) هیچ گاه سائلی را از خود نمی راند و هرگز پاسخ «نه» به نیازمندان نمی فرمود و تمامی جنبه های معنوی بخشش را در نظر می گرفت. آورده اند مردی نزد امام مجتبی(علیه السلام) آمد و ابراز نیازمندی کرد. امام برای این که کمک رو در رو نباشد و سبب شرمندگی آن مرد نگردد، فرمود: «آنچه را می خواهی در نامه ای بنویس و برای ما بفرست تا نیازت برآورده شود». آن مرد رفت و نیازهای خود را در نامه ای به امام فرستاد. حضرت نیز آن چه را خواسته بود برایش فرستاد. شخصی که در آن جا حضور داشت، به امام عرض کرد: «به راستی چه نامه پربرکتی برای آن مرد بود!» امام در پاسخ او فرمود: «برکت این کار برای من بیش تر بود که سبب شد شایستگی انجام این کار نیک را بیابم؛ زیرا بخشش راستین آن است که بدون درخواست شخص، نیازش را برآوری، ولی اگر آن چه را خواسته است، به او بدهی، در واقع قیمتی است که برای آبرویش پرداخته ای».14

امام برآوردن نیاز دیگران را در هر حالی در اولویت قرار می دادند. ابن عباس می گوید: با امام مجتبی(علیه السلام) در مسجدالحرام بودم. حضرت در آن جا معتکف و مشغول طواف بودند. نیازمندی نزد ایشان آمد و عرض کرد: «ای فرزند رسول خدا، به فلان شخص مقداری بدهکارم و از عهده قرض او بر نمی آیم. اگر ممکن است [مرا کمک کنید]» امام فرمود: «به صاحب این خانه [و اشاره به کعبه کرد] متأسفانه در حال حاضر، پولی در اختیار ندارم». شخص نیازمند گفت: «ای فرزند رسول خدا! پس از او بخواهید که به من مهلت بدهد؛ چون مرا تهدید کرده است که اگر بدهی خود را نپردازم، مرا به زندان بیندازد». حضرت طواف خود را قطع کرد و همراه آن مرد به راه افتاد تا نزد طلبکارش بروند و از او مهلت بگیرند. ابن عباس می گوید عرض کردم: «یا بن رسول الله! گویا فراموش کرده اید که در مسجد قصد اعتکاف کرده اید». حضرت فرمود: «نه فراموش نکرده ام ؛ ولی از پدرم شنیدم که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمود: هر کس حاجت برادر مؤمن خود را برآورد، نزد خدا مانند کسی است که نُه هزار سال روزها روزه گرفته و شب ها را به عبادت گذرانیده است».15 

فروتنی

امام مانند جدش رسول الله(صلی الله علیه وآله) بدون هیچ تکبری روی زمین می نشست و با تهی دستان هم سفره می شد. روزی سواره از محلی می گذشت که دید گروهی از بینوایان روی زمین نشسته اند و مقداری نان را پیش خود گذارده اند و می خورند. وقتی امام حسن(علیه السلام) را دیدند، به ایشان تعارف کردند و حضرت را سر سفره خویش خواندند. امام از مرکب خویش پیاده شد و این آیه را تلاوت کرد: «اِنّه لایُحبُ المُستَکبرین؛ خداوند خودبزرگ بینان را دوست نمی دارد.» (نحل/ 23) سپس سر سفره آنان نشست و مشغول خوردن گردید. وقتی همگی سیر شدند، امام آن ها را به منزل خود فرا خواند و از آنان پذیرایی نمود و به آنان پوشاک هدیه کرد.16

همواره دیگران را نیز بر خود مقدم می داشتند و پیوسته با احترام و فروتنی با مردم برخورد می کردند. روزی ایشان در مکانی نشسته بود. برخاست که برود، ولی در این لحظه پیرمرد فقیری وارد شد. امام به او خوش آمد گفت و برای ادای احترام و فروتنی به او، فرمود: «ای مرد! وقتی وارد شدی که ما می خواستیم برویم. آیا به ما اجازه رفتن می دهی»؟ و مرد فقیر عرض کرد: «بله، ای پسر رسول خدا!»17 

شجاعت

شجاعت، میراث ماندگار علی(علیه السلام) بود و امام مجتبی(علیه السلام) میراث دار آن بزرگوار. در کتاب های تاریخی آمده است که علی(علیه السلام) در تقویت این روحیه در کودکانش، خود به طور مستقیم دخالت می کرد. شمشیرزنی و مهارت های نظامی را از کودکی به آنان می آموخت و پشتیبانی از حق و حقیقت را به آنان درس می داد. میدان های نبرد، مکتب درس شجاعت علی(علیه السلام) به فرزندانش بود.

با آغاز خلافت علی(علیه السلام)، کشمکش ها نیز آغاز شد. نخستین فتنه، جنگ جمل بود که به بهانه خونخواهی عثمان بر پا گردید. شعله های جنگ زبانه می کشید. علی(علیه السلام) پسرش «محمد بن حنفیّه» را فراخواند و نیزه خود را به او داد و فرمود: «برو شتر عایشه را نحر کن». محمد بن حنفیّه نیزه را گرفت و حمله کرد، ولی کسانی که به سختی اطراف شتر عایشه را گرفته بودند، حمله او را دفع کردند. او چندین بار حمله کرد، ولی نمی توانست خود را به شتر برساند. ناچار نزد پدر آمد و اظهار ناتوانی کرد. امام نیزه را پس گرفته و به حسن(علیه السلام) داد. او نیزه را گرفت و به سوی شتر تاخت و پس از مدتی کوتاه، بازگشت، در حالی که از نوک نیزه اش خون می ریخت. محمد حنفیه به شتر نحر شده و نیزه خونین نگریست و شرمنده شد. امیرالمؤمنین(علیه السلام) به او فرمود: «شرمنده نشو؛ زیرا او فرزند پیامبر(صلی الله علیه وآله) است و تو فرزند علی(علیه السلام) هستی».18

امام مجتبی(علیه السلام) در دیگر جنگ های آن دوران نیز شرکت کرده و دلاوری های بسیاری از خود نشان داد. معاویه درباره دلاوری های او می گفت: «او فرزند کسی است که به هر کجا می رفت، مرگ نیز همواره به دنبالش بود (کنایه از این که نترس بود و از مرگ نمی هراسید)»